कामाचा स्वेटर

निघालो तर जोरदार थंडी होती. मी लांब बाह्यांच्या टी-शर्टवर स्वेटर, जॅकेट आणि कानटोपी घातली होती. इथे तरी हे कपडे कामाला आले असा विचार करत मी गाडीत बसलो.
गाडी थोडी पुढे आल्यावर गाडीच्या दिव्याच्या उजेडात रंगीबेरंगी स्वेटर घालून पहिल्या बसने ३० किमी लांब असलेल्या हायस्कूल - कॉलेजला जाणारी मुले दिसली. तोंडातून वाफा बाहेर काढत हातावर हात घासत थंडीला पळवायचा प्रयत्न करत होती. मांडीखाली घातलेल्या माझ्या हाताची घडी घातली गेली.
नदीवरच्या पुलाच्या अलिकडे अर्ध्या बाह्यांचे स्वेटर घातलेल्या काहि बाया डोक्यावर आणि काखेत कळशा घेऊन चालताना दिसल्या. गाडीने पूल ओलांडेपर्यंत माझी कानटोपी सीटवर पडली.
हायवेला लागल्यावर आमच्या नेहमीच्या चहाच्या टपरीच्या आधी दगडफोड्याचे एक कुटुंब दगड फोडण्याचे काम करत होते. त्याच्या अंगात साधी बंडी आणि त्याच्या बायकोच्या अंगावर साडी! चहाला खाली उतरण्याआधी माझे जॅकेट सीटवर पडले.
चहावाल्याला भाऊंनी "तीन चहा घे रे आणि दोन चहा पाव त्या दगडफोड्याला देऊन ये" असं सांगत माझ्याकडे बघून हसत म्हणाले "काय, आता तरी थंडीची बोच कमी होईल ना?"

नेमेचि येतो मग अनिवासी भारतीय...

दर दोन वर्षांनी भारत यात्रेवर येणार्‍या माझ्या मित्रासमोर बसून माझी श्रवणभक्ती चालू होती. परदेशी नागरिकत्व, भारताचा इ-व्हिसा असल्याने त्याचे विमानतळावरचे काम सुखकर जरी झाले असले तरी त्याच्या मैत्रीचा हात कस्टम्स्‌ अधिकार्‍याने नाकारत सामानावर ड्युटी लावल्याने तो थोडासा दुखावला होता. परदेशातील लाच न घेणे, स्वच्छता, वाहनांचा वेग अशा विषयांवर भरधाव  धावणार्‍या त्याच्या गप्पांच्या गाडीचे चाक लवकरच इकडच्या कधीही न बदलणार्‍या परिस्थितीत, घाणीत आणि चिखलात रुतून नुसतेच गोल गोल फिरू लागले! शेवटी दुसर्‍या दिवशी सकाळी सहा वाजता माझ्याबरोबर फेरफटका मारण्याचे आमंत्रण देऊन रुतलेल्या गाडीतून खाली उतरत मी चालत घरचा रस्ता धरला!

दुसर्‍या दिवशी सकाळी मला अर्धा तास ताटकळत ठेवून परत एकदा इथल्या न बदलणार्‍या परिस्थितीची जणू त्याने जाणीवच करून दिली. घराबाहेर पडताच चिवचिवाटातून ऐकू येणारा तांबट पक्षाचा आवाज त्याला ऐकायला सांगितले. परदेशातील निरव शांततेला सरावल्याने असेल कदाचित पण तांबटाचा आवाज ऐकायला त्याला चक्क मिनिटभर तरी लागलेच! कोकीळच्या सादला मात्र त्याने पटकन दाद दिली. रस्त्याच्या नावात जरी बुलेव्हार्ड नसले तरी दोन्ही बाजूंच्या झाडांच्या कमानीखालून जायला छानच वाटत होते. काही झाडांवर बगळ्यांची घरटी दिसत होती आणि काहि काहि बगळ्यांच्या मानेच्याभोवती आलेला वेगळ्या रंगाचा पिसारा त्यांची विणीच्या हंगामाची तयारी असल्याचे खुणावत होते. चालता चालता बकुळीच्या फुलांच्या सड्यातील थोडी फुले आता आमच्याहि हातात आली आणि जुन्या रस्त्याची नवी ओळख आवडल्याचे मित्राच्या चेहर्‍यावर दिसून आले.

वस्तीच्या बाहेर येऊन खाडीच्या दिशेने चालताना वाटेत सोनकी, तेरडा तर कुठेतरी एखादी लाजाळू हि फुललेली दिसत होती. कांदळवनात निदान तीन चार वेगवेगळ्या प्रजाती दिसल्याच आणि पाण्याबरोबर वाह्त जाऊन रूजणार्‍या शेंगाहि दिसल्या. खाडीच्या जवळ रोहित पक्षांचा गुलाबी रंगांचा मोठा थवा दिसत होता. तुरुतुरु धावणारा चिखल्या बघायला गंमत वाटत होती. पाण्याच्या जरा वर उडत असणार्‍या छोट्या पक्षांच्या थव्याने अचानक दिशा बदलून पंखांखालचा पांढरा रंग चमकवून दाखवला. काहि कारणाने रोहित पक्षांनी हि एकदम उडून जागा बदलली. परतीच्या वाटेवर गरूड हि दर्शन देऊन गेला.

सकाळची सुरवात एवढी चांगली झाल्यावर दिवस मजेत न जावो तरच नवल! वाटेतल्या दूध केंद्र, पेपर स्टॉल सांभाळणार्‍यांना ओळख देत देत मित्राला हि शेवटचा अच्छा करून मी निघालो ते त्याचे पुढच्या दिवशीहि वेळेवर फिरयाला जाऊयाच हे आमंत्रण स्विकारतच! कदाचित इकडे चिखलात गाडी रुतवण्यापेक्षा त्यातून मजेने घसरत घसरतहि जाता येते हे त्याला जाणवले असावे!

द्राविडी प्राणायाम

ब्राम्ह मूहूर्तावर निघायचे ठरवले होते कारण ’लांबचा पल्ला...काय होईल... कस्स होईल...’! त्यात आधीच मित्रांनी रस्त्याची केलेली रंजक वर्णनं आणि शंका! सरळ जाणार रस्ता बंद नसता तर प्रवासाचे अंतर अवघ्या ४० मिनीटात पार करता आले असते त्याला आता चांगलाच वेळ लागणार होता. आधी उत्तरेला १०० किमी मग पूर्वेला १६० किमी, दक्षीणेला ८० किमी आणि आणि शेवटच्या टप्प्यात पश्चिमेला ६० किमी असा प्रवास होता. काहि सामान त्याच दिवशी पोचवायचे असल्याने हा सगळा हा द्राविडी प्राणायाम! माझ्या उत्सुकतेला बरीच कारणे होती; उत्तर - दक्षीण पसरलेल्या लांबलचक नॅशनल फॉरेस्टची एक छोटी प्रदक्षिणा, त्यासाठीचे वाहन कारण जातानाचा प्रवास होता चक्क ट्रकमधून आणि येताना ट्रेन!
जरी थोडा उशीर झाला असला तरी हवेतील थंडावा जाणवत होता! अर्ध्या तासाच्या आतच वाहन अगदी सराईतपणे चालवलं जात आहे असं वाटल्याने नव्या वाहनाची,  वळणदार रस्त्याची काळजी जाऊन हळूहळू सभोवतालाची जाणीव होऊ लागली. डाव्या बाजूला अगदी शांत वाटणार्‍या समुद्रावर मच्छीमारांच्या होडक्यांचे दिवे मात्र हेलकावे खाताना दिसत होते. रस्त्याच्या दुसर्‍याकडेला थोडी थोडी शेतं हि असल्यासारखी वाटत होती. खुरट्या झाडीतून एखादा काजवाहि चमकत होता. मध्येच कधीतर डोंगर रांगांच्या घळीतून समुद्राच्या दिशेने जाणार्‍या वार्‍याचा भसकन हल्ला झाला की मात्र वाहनावरचा सराईतपणा गळून पडल्यासारखा वाटे! एक छोटा बोगदा पार केल्यानंतर मात्र वार्‍याचे छुपे हल्ले बंद झाले.
आता आमाचा समुद्राकडे पाठकरून सूर्याच्या दिशेने प्रवास चालू झाला होतो. नॅशनल फॉरेस्टच्या मधून जाणारा हा रस्ता एक पदरीच होता. थोड्याच वेळात लहान लहान आकाराची टेकाडं दिसू लागली होती. समुद्राच्या वाळूतले छोटे छोटे किल्लेच! महाकाय कासवांच्या पाठीसारखे त्यांचे आकार होते. जवळ असूनसुध्दा टेकाडांचा माथा आणि पायथा एकाच नजरेत समावत होता तर त्यांच्या मागच्या डोंगरांची उंची इतकी की ढगांनी झाकल्यामुळे त्यांचा माथाहि दिसत नव्हता. काहि काहि टेकाडांच्या पश्चिमेचा भाग माथ्यावरच्या एकाच झाडाच्या सावलीत झाकला जात होता. तिथेच थांबून दोन चार टेकाडांना सहज प्रदक्षिणा घालून चढून जावं अस वाटू लागलं. दूर कुठे कुठे घिरट्या घालणारे शिकारी पक्षी आणि रस्त्याच्या कडेला गाडीची ठोकर लागून मरून पडलेला एखादा कोल्हा एवढीच काय ती नॅशनल फॉरेस्टची निशाणी!
दक्षिणेकडचा बराचसा प्रवास घाटमाथ्यावरूनच झाला. खोल दरीत मोठी मोठी तळी आणि त्यांचे बांधारे दिसत होते. ह्या तळ्यांमुळेच झालेल्या नदीने मग आम्हाला आमच्या पश्चिमेकडील प्रवासात साथ दिली ती अगदी आमच्या गावापर्यंत. आम्हि गावात शिरताना शेवटचे एक दर्शन देऊन ती गेली समुद्राकडे!
परतीला रात्रीची गाडी पकडून आम्हि परत आमच्या ठिकाणी पोचलो आणि वाटलं की खरोखरीच एक मोठा प्रवास संपला!
प्रवासाचा शीण झटकून सकाळी उठून सगळं उरकेपर्यंत बातमी आली कि रस्ता दुपारी एक वाजता सुरू होणार आहे! मित्रांना काय, उलट-सुलट केलेल्या प्रवासाच्या कौतुकाचे रुपांतर ह्या बातमीने लगेच चेष्टेत झालं!